Rzeczpospolita Zakopiańska

13 października 1918 roku odbyło się zgromadzenie obywatelskie, na którym powołano organ władzy odradzającego się Państwa Polskiego – Organizację Narodową. Następstwem tego było powołanie Rzeczypospolitej Zakopiańskiej.

Przegrana Niemiec i Austro – Węgier stawała się faktem. Ze strony Narodowej Demokracji w Zakopanem wyszła inicjatywa likwidacji zaborczych rządów i przejęcia władzy. Na prezesa organizacji, która miała tego dokonać wybrano pisarza Stefana Żeromskiego. Obok niego stanęli Franciszek Pawlica prezes Związku Górali , legionista major Mariusz Zaruski  oraz Wincenty Szymborski zarządca dóbr hrabiego Władysława Zamoyskiego, ojciec przyszłej noblistki Wisławy.

–Wobec przyjęcia zasad pokojowych prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona przez państwa rozbiorowe, uważamy się odtąd za obywateli wolnej, niepodległej i zjednoczonej Polski. Tej Polsce winniśmy wierność i posłuszeństwo, mienie i krew naszą, nie uznajemy żadnych więzów, tym najświętszym obowiązkom przeciwnych. Przejęci ważnością godziny dziejowej dla wspólnego gorliwego pełnienia obowiązków wobec państwa polskiego postanawiamy stworzyć Organizację Narodową w Zakopanem i w tym celu wybieramy jej zarząd, złożony z 32 osób, polecając mu ułożenie programu i sposobu działalności – brzmiało oświadczenie wydane przez mieszkańców Zakopanego.

W Zakopanem, znanym wówczas uzdrowisku, na leczeniu przebywało w tym czasie kilkuset wojskowych, których trzeba było rozbroić i wziąć do niewoli. Odbyło się to bez problemów i 1 listopada 1918 r. Organizacja Narodowa przekształciła się w Radę Narodową, dając początek tzw. Rzeczpospolitej Zakopiańskiej. Prezydentem został Stefan Żeromski, a zakopiańskim Belwederem – piękna willa w stylu zakopiańskim.

Po latach Żeromski tak wspominał w liście te burzliwe jesienne dni: „Powierzono mi niemal dyktaturę nad Zakopanem i przyległymi dolinkami. Sprawowałem ten zapomniany, śmieszny i wzniosły urząd przez jedenaście dni, gdy mama Austria waliła się w gruzy. Zaprzysiągłem uroczyście wojsko, policję, szpiclów, gminę, pocztę i telegraf na wierność nowemu Państwu, a nawet prowadziłem wojnę o odzyskanie wsi Głodówka i Sucha Góra od inwazji czeskiej. Mile wspominam te moje przewagi wojenne i dyktatorskie, gdyż zawierają morze wesela”.

16 listopada 1918 roku Rzeczpospolita Zakopiańska przestała istnieć, poddając się władzy polskiego rządu.