18 maja 1920. Tamten dzień przed stu laty …

18 maja 1920 roku. Jak wyglądał tamten dzień oczami współczesnych. W stulecie Bitwy Warszawskiej 1920.

Mi­chał Kos­sa­kow­ski (dyplomata, zastępca komisarza generalnego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich):

Po­wrócił do War­sza­wy z Ki­jo­wa Pił­sud­ski. Ze­brał się rząd na sta­cji, by po­wi­tać zwy­cięz­cę. Dziw­nie mi by­ło. Mia­łem w ser­cu ży­we uczu­cie wdzięcz­no­ści i uzna­nia dla te­go czło­wie­ka, który oży­wił tra­dy­cje Kir­chol­mu i Wie­dnia. Od­czu­łem wra­że­nie sil­ne, gdy wy­sia­dał z wa­go­nu pod dźwię­ki hym­nu Bo­że, coś Pol­skę.

Ale oto prze­mówił pre­zes mi­ni­strów [Leopold] Skul­ski zdaw­ko­wo, zim­no, mo­no­ton­nym gło­sem, wie­dząc, że prze­mówie­nie je­go czy­tać bę­dzie kraj ca­ły, więc… nie trze­ba ni­ko­go ura­zić. Na­wet nie zdjął na po­wi­ta­nie fil­co­we­go ka­pe­lu­si­ka, pod­czas gdy my, ca­ły rząd w kom­ple­cie, wi­ce­mi­ni­stro­wie i sze­fo­wie sek­cji, sta­li­śmy z czar­ny­mi, sztyw­ny­mi ka­pe­lu­sza­mi w rę­ku, pod­czas gdy gru­pa kil­ku­na­stu ge­ne­ra­łów pol­skich, kil­ku­na­stu po­słów kra­jów ob­cych, sta­ła z rę­ką przy czap­kach sa­lu­tu­jąc bo­ha­te­ra Pol­ski, pod­czas gdy mu­zy­ka hymn na­ro­do­wy wy­ko­ny­wa­ła, a woj­sko pre­zen­to­wa­ło broń.

Roz­le­gły się okrzy­ki na cześć wo­dza na­czel­ne­go, ale dziw­ne, zim­ne, nie­o­mal z car­skich cza­sów – mro­zi­ły krew. Coś nie­do­po­wie­dzia­ne­go za­wi­sło w at­mo­sfe­rze.

War­sza­wa, 18 ma­ja 1920

[Rok 1920. Wojna polsko-radziecka we wspomnieniach i innych dokumentach, wyb. i oprac. Jan Borkowski, Warszawa 1990]

Woj­cie­ch Trąmp­czyń­ski (marszałek Sejmu) podczas po­wi­ta­nia Józe­fa Pił­sud­skie­go w Sejmie:

(Na­czel­nik Pań­stwa uka­zu­je się w lo­ży. Po­sło­wie po­wsta­ją i wi­ta­ją go dłu­go­trwa­ły­mi, rzę­si­sty­mi okla­ska­mi.)

Pa­nie Na­czel­ni­ku Pań­stwa! Sejm ca­ły przez usta mo­je wi­ta Cię, Wo­dzu Na­czel­ny, wra­ca­ją­ce­go ze szla­ku Bo­le­sła­wa Chro­bre­go. Od cza­sów Kir­chol­mu i Cho­ci­mia na­ród pol­ski ta­kich trium­fów orę­ża swe­go nie prze­ży­wał. Ale nie triumf nad po­grą­żo­nym wro­giem, nie py­cha na­ro­do­wa roz­pie­ra ser­ca na­sze. Hi­sto­ria nie wi­dzia­ła je­szcze kra­ju, który by w tak trud­nych wa­run­kach jak nasz two­rzył swą pań­stwo­wość. W ta­kiej to chwi­li zwy­cię­ski Twój po­chód na Ki­jów dał na­ro­do­wi po­czu­cie wła­snej si­ły, wzmoc­nił wia­rę we wła­sną przy­szłość, wzmógł je­go dziel­ność du­cho­wą, a przede wszy­st­kim stwo­rzył pod­sta­wę do po­my­śl­ne­go i sta­łe­go po­ko­ju, które­go wszy­scy tak bar­dzo pra­gnie­my. […] Daremnie wrogowie nasi liczyli na różnicę poglądów politycznych w Polsce. Cała Polska jest zgodną w pragnieniu, aby ludność, dziś przez armię naszą uwolniona, sama stanowiła o swym losie, o formie swej państwowości, o formie swego rządu.

War­sza­wa, 18 ma­ja 1920

[Sprawozdanie stenograficzne ze 148 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dnia 18 maja 1920 r, Biblioteka Cyfrowa UMCS]

Maria Dąbrowska (pisarka) w artykule Próg tryumfu:

Tyle lat szło się do tego dnia.

W pokorze i cudownej radości przekraczamy ten próg tryumfu. Bo teraz już nie można iść niżej. Już przed nami tylko najtrudniejsze wysiłki. I tylko najwyższy piorunowy entuzjazm – wielkich czynów, którymi żywić się będzie nie tylko naród, ale wszyscy ludzie w swoim wielkim i twórczym pochodzie życia.

Jakże inaczej może być? Na taką drogę wprowadził nas geniusz rasy, uosobiony w Piłsudskim.

Warszawa, 18 maja 1920

[„Nowy Wiek. Popularny Dziennik Ilustrowany” nr 5700, 1920]

Na zdjęciu:  Warszawa, 18 maja 1920. Uroczysta msza w kościele św. Aleksandra na cześć Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego. Fot. Instytut Polski im. Gen. Sikorskiego w Londynie / Ośrodek KARTA.

Materiały zaczerpnięte z Projektu „Wiktoria 1920” przygotowanego przez Ośrodek KARTA na zlecenie Biura Programu NIEPODLEGŁA, w ramach obchodów setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości i odbudowy polskiej państwowości.
Materiały za: niepodlegla.pl
Prawa autorskie: Biuro Programu „Niepodległa”.